ျမန္မာျပည္ရဲ႕ Ecosystem ကုိမထိန္းရင္ ဗမာေတြ ေသဖုိ႔သာျပင္ေတာ့

Ecosystem ဆုိတာက ဗမာလုိ ေဂဟစနစ္လုိ႔ေခၚတယ္။ အဓိပၸါယ္ကေတာ့ ဂေဟေဆာ္သလုိမ်ဳိး တခုနဲ႔ တခုကုိ ခ်ိတ္ဆက္ေပးတဲ့စနစ္ပဲ။ ဥပမာ- အင္းေလကန္ ေရခမ္းတယ္။ ေရခမ္းေတာ့ အင္းေလးကန္ကုိ အမွီျပဳေနတဲ့ လူ၊ ငါး၊ ငွက္ေတြ ဒုကၡေရာက္ရတယ္။ ဒီသုံးမ်ဳိးစလုံးက အင္းေလးကန္ရဲ႕ သဘာ၀ကုိ အမွီျပဳၿပီး ေနရတယ္။ ေရခမ္းေတာ့ ငါးေသတယ္။ အပင္ေသတယ္။ ငါးလည္မရွိ၊ အပင္လည္းမရွိ၊ ေရလည္းမရွိဆုိေတာ့ လူလည္း စားစရာျပတ္၊ ငွက္လည္း နားစရာ ျပတ္ကုန္တယ္။ ဒီလုိမ်ဳိး တခုနဲ႔တခု ခ်ိတ္ဆက္ေနတာက Ecosystem (ေဂဟစနစ္) ပဲ။ ေဂဟစနစ္မွာ ေရ၊ ေန၊ ေလ၊ ေျမ၊ လူ၊ Animal ေတြအားလုံး အက်ဳံး၀င္တယ္။ ဒါက က်ေနာ္နားလည္တဲ့ ေဂဟစနစ္။

ဘာ့ေၾကာင့္ ေရခမ္းတာလည္းဆုိေတာ့ အင္းေလကန္ရဲ႕ ေဘးပတ္၀န္းက်င္က Ecosystem တခုလုံး ပ်က္စီးေနလုိ႔ပဲ။ ျမန္မာျပည္ တခုလုံးရဲ႕ ေဂဟစနစ္လည္း ပ်က္စီးေနၿပီ။ ဒါ့ေၾကာင့္ ေရမရွိတာ၊ မုိးအရမ္းရြာတာ၊ ေနပူတာ၊ ေရႀကီးတာေတြ ျဖစ္လာေနတယ္။ ဒါက လူတုိင္းနားလည္တဲ့ သီအုိရီပဲ။

ျမန္မာ့ႏုိင္ငံရဲ ပတ္၀န္းက်င္ ႏုိင္ငံေတြကုိၾကည့္။ လူဦးေရအမ်ားဆုံး တရုတ္၊ ကုလားေတြရွိတယ္။ ဒီႏုိင္ငံႏွစ္ခုရဲ႕ Ecosystem ကုိၾကည့္။ တရုတ္ျပည္ဟာ ကမၻာေပၚမွာ ေလထုညစ္ညမ္းမႈ အမ်ားဆုံး၊ သဘာ၀ ပတ္၀န္း က်င္ပ်က္စီးမႈ အမ်ားဆုံးႏုိင္ငံ။ ကမၻာေပၚက စက္ရုံေတြအမ်ားစုဟာ တရုတ္ျပည္မွာ သြားၿပီး Made In China လုပ္ကုန္ၿပီ။ အလုပ္သမား ေစ်းေပါလုိ႔။ စက္ရုံေတြသြားေတာ့ ဘာျဖစ္လဲ။ စက္ရုံနဲ႔အတူ အမိုက္၊ အညစ္အေၾကး၊ အဆိပ္ေငြ႔ေတြ ပါသြားတယ္။ ဒါေတြက တရုတ္လူဦးေရ သန္းတစ္ေထာင္ကေန သန္းတစ္ရာ ျဖစ္သြားႏုိင္တဲ့ အေျခအေန။

ကုလားျပည္ကုိလည္း ၾကည့္အုံး။ တရုတ္လုိပဲ။ ေနရာတုိင္း ခ်ီးပုံေတြရွိတယ္။ ဗမာေတြလုိပဲ ကုလား ေတြလည္း ညစ္ပတ္တယ္။ ကုလားျပည္ရဲ႕ သဘာ၀ ပတ္၀န္းက်င္လည္း ကမၻာေပၚက အဆုိးဆုံး ႏုိင္ငံေတြထဲမွာ ပါတယ္။ လူဦးေရထူ ထပ္တယ္။ ေက်းလက္မွာ အရမ္းဆင္းရဲတယ္။ အရမ္း ဆင္းရဲေသာ ျပည္သူေတြရဲ႕ သဘာ၀ ပတ္၀န္းက်င္ေစာင့္ေရွာက္ဖုိ႔ဆုိတာက သူတုိ႔အတြက္ တေန႔စာ ထင္းတစ္စီး ရဖုိ႔ေလာက္ေတာင္ အေရးမႀကီးဘူး။

ဒီႏုိင္ငံႏွစ္ခုရဲ႕ Ecosystem မွားယြင္းေနတယ္။ ညစ္ညမ္းမႈေတြ ရွိေနတယ္။ ေလထု၊ ေရထု၊ ညစ္ညမ္းမႈေတြ ျဖစ္ေနတယ္။ ညစ္ညမ္းမႈ Pollution ေတြက အၿငိမ္မေနဘူး။ ေလွ်ာက္ဒုိးေနတာ။ ေလထုကေန ေလတုိက္ရင္ဗမာျပည္ထဲကုိ ေရာက္သြားႏုိင္တယ္။ ေျမေအာက္ေရ၊ ေျမေပၚေရကလည္း တျဖည္းျဖည္း ေရႊ႕ေနတာ ၾကပ္ေျပး, အထိမေရာက္ဘူးလုိ႔ ေျပာႏုိင္လား။ ဗုိလ္ခ်ဳပ္ေတြ Arsenate လုိ ့ ေခၚတယ္ ေျမေအာက္ အဆိပ္ေရေသာက္ၿပီး ေသသြားႏုိင္တယ္။ ေျမေအာက္ အဆိပ္ေရနဲ႔ပက္သက္လုိ႔ ရုိဟင္ဂ်ာႏုိင္ငံ (ဘဂၤလားေဒ့ရွ္) ကုိၾကည့္။ အရမ္းေပါတယ္။ ကုလားေတြ ေရဆိပ္မိလုိ႔ ေသကုန္တာ နည္းတာမဟုတ္ဘူး။

ဒီ Pollution ေတြ ဘာ့ေၾကာင့္ ျဖစ္လာလဲဆိုေတာ့ လူေတြ ေစာက္သုံးမက်လုိ႔ ျဖစ္လာတာလုိ႔ ေျပာရမွာပဲ။ စက္ရုံ အလုပ္ရုံေတြက ထြက္တဲ့ အညစ္အေၾကးေတြကုိ စနစ္တက် စြန္႔ပစ္ရမယ္။ ဥပမာ -စက္ရုံကုိ မေျပာနဲ႔အုံး။ ကားေတြကုိ ဓာတ္ဆီျဖည့္တဲ့ ဓာတ္ဆီဆုိင္ရဲ႕ အညစ္အေၾကး။ ဓာတ္ဆီ သုိေလွာင္ကန္ကေန တျဖည္းျဖည္း စိမ့္ထြက္ၿပီး ေျမႀကီးထဲကုိ ေရာက္မယ္။ ေျမႀကီးထဲကေန ေျမေအာက္ ေရရွိတဲ့ေနရာအထိ ေရာက္မယ္။ ေျမေအာက္ေရထဲ ေရာက္သြားၿပီပဲထား။ ဓာတ္ဆီဆုိင္ရဲ႕ ေဘးနားက အိမ္မွာ အ၀ီစိတြင္း ရွိရင္ေတာ့ ေသဖုိ႔သာျပင္ေတာ့။ ဒါက ေျမေအာက္ ေရညစ္ညမ္းမႈ။ ဒီဟာေတြဟာ ခ်က္ခ်င္း ျဖစ္မလာသလုိ၊ ခ်က္ခ်င္းလည္း ေပ်ာက္သြားတာမဟုတ္ဘူး။ အနည္းဆုံး ၁၀- ႏွစ္ေလာက္ၾကာတယ္။

အထက္က ဥပမာက ႏုိင္ငံတုိင္းမွာရွိတယ္။ က်ေနာ္ စုိးရိမ္တဲ့ တရုတ္နဲ႔ ကုလားျပည္က အညစ္ အေၾကးေတြဟာ မၾကာခင္ ဗမာျပည္ကုိ ကူးလာေတာ့မယ္။ ဗမာျပည္ဟာ စက္ရုံအလုပ္ရုံ အညစ္အေၾကးတင္ ရတာမဟုတ္ဘူး။ လူ, အညစ္အေက်းပါ တရုတ္ျပည္ကေန ရေနတယ္။ ဥပမာ- မႏၱေလးကုိၾကည့္။ ယူနန္ II ျဖစ္ေတာ့မယ္။ ဗမာႏုိင္ငံဟာ မိမိရဲ႕ Ecosystem ကုိ မထိန္းရင္ ေနာင္ႏွစ္ေပါင္း သုံးရာေလာက္ဆုိရင္ ဗမာျပည္၊ ဗမာလူမ်ဳိးရွိေတာ့မွာ မဟုတ္ေတာ့ဘူး။ ဘာ့ေၾကာင့္လဲ ဆုိေတာ့ တရုတ္/ ကုလားရဲ႕ အညစ္အေက်းေတြ (Pollution) မိကုန္လုိ႔ပဲ။

Ecosystem ပ်က္စီးေအာင္ လုပ္တဲ့ေနရာမွာ အေရးႀကီးဆုံးက Irreversible မျဖစ္ဘုိ႔ အေရးႀကီးတယ္။ ဥပမာ- သစ္ပင္ ခုတ္လုိက္ရင္ သစ္ပင္ဟာ ၁၀- ႏွစ္အတြင္းအရြယ္ေရာက္ႏုိင္တယ္။ ေျမႀကီးေအာက္က ေရနံေတြ၊ Gas ေတြ အကုန္လုံးကုိ တရုတ္နဲ႔ ထုိင္းကုိ ေရာင္းစားလုိက္တဲ့အခါ ကုန္သြားရင္ ဘယ္လုိ လုပ္မလဲ။ ဒါေတြက သစ္ပင္စုိက္သလုိ ၁၀ - ႏွစ္အတြင္းျပန္ၿပီး ျပည့္လာတာမဟုတ္ဘူး။ ဒါကုိ Irreversible လုိ႔ ေခၚတယ္... ငတုံးသန္းေရႊရဲ႕၊ ငအ သိန္းစိန္ရဲ႕။ ေရာင္းစားဖုိ႔ေလာက္ပဲ စိတ္မကူးနဲ႔။ ဗမာျပည္ရဲ႕ Ecological footprints ဘယ္ေလာက္ရွိလဲဆုိတာကုိလည္း ေလ့လာအုံး။

ဗမာျပည္ရဲ႕ Ecosystem နဲ႔ ပက္သက္ၿပီး အခုေလာေလာဆယ္ ဘာလုပ္ရမလဲ။ အေျဖကေတာ့ က်ေနာ္တုိ႔ ျပန္လည္ ေမြးျမဴရေတာ့မယ္။ ေရခမ္းသြားလုိ႔ဆုိၿပီး NLD လုိ ေကာက္ခါငင္ကာ အပင္ ထစိုက္သလုိမ်ဳိး မရဘူး။ အပင္ကလည္း တစ္ရက္အတြင္း ၀ုန္းကနဲ႔ထၿပီး ႀကီးသြားတာမဟုတ္ဘူး။  Long Term Plan ရွိရမယ္။ သဘာ၀ပတ္၀န္းက်င္နဲ႔ ဆုိင္တဲ့ ဥပေဒေတြကို ထုတ္ရေတာ့မယ္။ ဒါေတြ စနစ္တက် ဗမာျပည္မွာ မရွိဘူး။ ရွိတဲ့ ဥပေဒေတြကလည္း ကေဘာက္တိ ကေဘာက္ခ်ာနဲ႔။ ဥပေဒရွိၿပီး မလုိက္နာရင္လည္း အလကားပဲ။ ေနာက္ၿပီး Institution ေတြရွိရမယ္။ သဘာ၀ပတ္၀န္းက်င္ဆုိင္ရာ Research ဌာနေတြ ရွိရမယ္။ Environmental Impact Assessment ေတြကုိ အစုိးရက စနစ္တက် အေကာင္အထည္ ေဖာ္ရမယ္။ အာ... ဒါေတြေျပာရင္ ၿပီးမွာမဟုတ္ေတာ့ဘူး။ က်ေနာ္ေျပာရင္ သန္းေရႊအစုိးရ နားလည္မွာ မဟုတ္ဘူး။ အေသးစိတ္သိခ်င္ရင္ က်ေနာ့္အိမ္လာခဲ့လုိ႔ပဲ ေျပာရေတာ့မယ္။ ထားပါေတာ့။

ဆုိေတာ့ ဗမာျပည္ရဲ႕ သဘာပတ္၀န္းက်င္ ပ်က္စီးေနၿပီလုိ႔ လူတုိင္းနားလည္ထားတယ္။ အုိေက... ရတယ္.... ထုိင္းလိုေျပာရင္ မိန္႔ပလိုင္ (ျပႆနာမရွိဘူး)။ ပ်က္ေနၿပီးဆုိေတာ့ ျပင္ရေတာ့မယ္။ ဘယ္လုိျပင္ရင္ ေကာင္းမလဲ။ ဒီေနရာမွာ ဥပမာတခု ရွင္းျပမယ္။ အေမရိကန္ႏုိင္ငံက ဥပမာ။

" ဒီျဖစ္ရပ္က Air pollution လုိ႔ေခၚတဲ့ ေလထုညစ္ညမ္းမႈနဲ႔ ဆုိင္တယ္။ အေမရိကန္ႏုိင္ငံမွာ Chattanooa လို႔ ေခၚတဲ့ၿမိဳ႕ရွိတယ္။ ၁၉၆၀ မွာ ဒီကိစၥျဖစ္ခဲ့တယ္။ အဲဒိၿမိဳ႕ရဲ႕ ေလထုညစ္ညမ္းမႈဟာ အေမရိကန္မွာ အဆုိးဆုံးပဲ။ သံရည္က်ဳိစက္ရုံေတြက ထြက္တဲ့အေငြ႔ေတြေၾကာင့္ Chattanooa ၿမိဳ႕ဟာ ေန႔ခင္း ေၾကာင္ေတာင္မွာေတာင္ ကားေမာင္းရင္ မီးထုိးၿပီး ေမာင္းရတယ္။ မုိးခုိးေငြ႔ေတြဟာ တၿမိဳ႕ လုံးကုိ ေမွာင္ေနတာပဲ။ ဒါ့ေၾကာင့္ ၿမိဳ႕လူထုဟာ တျခားၿမိဳ႕ေတြကို လစ္ေျပးကုန္ၾကတယ္။

၁၉၈၄-ခုႏွစ္မွာ လူထုေခါင္းေဆာင္ေတြ ဒီကိစၥအတြက္ အစည္းအေ၀းေခၚၿပီး၊ လူထုနဲ႔တုိင္ပင္တယ္။ အားလုံးသေဘာတူမႈ Consensus တစ္ခုရတယ္။ ဒါကေတာ့ ဒီၿမိဳ႕ကုိ သန္႔ရွင္းေအာင္လုပ္ဖုိ႔။

၁၀- ႏွစ္ၾကာၿပီး ၁၉၉၅- ခုႏွစ္မွာ Chattanooa ၿမိဳ႕ဟာ ေတာ္ေတာ္ သန္႔ရွင္းလာတယ္။ စက္ရုံက ထြက္တဲ့ မီးခုိးေငြ႔ေတြကုိ သုံးညအဆင့္ထိ ေလွ်ာ့ခ်ႏုိင္တယ္။ ဒီဇယ္နဲ႔ ေမာင္းတဲ့ ဘက္စ္ကားေတြ၊ ရထားေတြအစား၊ လွ်ပ္စစ္နဲ႔ ေမာင္းတဲ့ ရထားေတြ၊ ကားေတြကုိ အစားထုိးသုံးလာတယ္။ Recycling အစီအစဥ္ေတြ အေကာင္အထည္ေဖာ္တယ္။ ၃၅ ကီလုိမီတာေလာက္ရွည္တဲ့ ပန္းၿခံတခုကုိ တည္ေဆာက္တယ္။ အဲဒိပန္းၿခံမွာ အပင္ေတြ၊ ပန္းေတြစုိက္တယ္။ ေနာက္ပုိင္းၿမိဳ႕က ေတာ္ေတာ္ စိုျပည္လာတယ္။ က်န္းမာေရးနဲ႔ ညီညြတ္လာတယ္။ ၿမိဳ ႔ကေန လစ္ေျပးၿပီး၊ တျခားၿမိဳ ႔မွာ သြားေနၾကတဲ့ စီးပြားေရးလုပ္ငန္းေတြ၊ လူထုေတြ ျပန္လာၾကတယ္။ ေနာက္ဆုံး အျခားၿမိဳ႕ ကလူေတြဟာ တစ္ႏွစ္ကုိ လူတစ္သန္းေလာက္အထိ Chattanooa ၿမိဳ႕ ပန္းၿခံကုိလာၿပီးေတာင္ အပန္းေျဖရတဲ့ အဆင့္ျဖစ္တဲ့အထိ ေအာင္ျမင္လာတယ္"

ဒီျဖစ္ရပ္က အတုယူစရာျဖစ္ရပ္ပါ။ ျဖဳတ္, အုံးေႏွာက္နဲ႔ စစ္အစုိးရကုိေျပာမယ္။ သူမ်ား ႏုိင္ငံေတြရဲ႕ ေကာင္းတဲ့ လုပ္ရပ္ကုိအတု မခုိးခ်င္ရင္ လုပ္စရာတခုပဲ ရွိေတာ့တယ္။ ဗမာျပည္ကုိ FOR SALE ကပ္လုိက္ေတာ့။ အားလုံး မကုန္ေသးခင္ အခ်ိန္မွီေသးတယ္။

မီွျငမ္း....Miller ရဲ႕ Living in the Enviroment ကုိမီွျငမ္းထားသည္။

ဘုန္းေက်ာ္