ေသြးလြန္တုတ္ေကြး ေရာဂါ

 ေသြးလြန္တုတ္ေကြး ေရာဂါ

 

ေသြးလြန္တုတ္ေကြး ၊ ဒီအခ်ိန္ဆို မိဘေတြကို စိုးမိုးထားေလ့ရွိသည္ပဲ။ ဖ်ားလွ်င္၊ ျခင္ကိုက္ဖုေလး ေတြ႕လွ်င္၊ ကေလး မိွန္းလွ်င္ ဒီေရာဂါလား စိုးရိမ္ၾကသည္။

ဘာေၾကာင့္ ေၾကာက္ၾကသနည္း။ အသက္အႏၱရာယ္ စိုးရိမ္ရေသာ ေရာဂါ ျဖစ္ေသာေၾကာင့္သာ ျဖစ္သည္။

ေသြးလြန္တုတ္ေကြးသည္ Flavivirus တစ္မ်ဳိးေၾကာင့္ ျဖစ္သည္။ အေရွ႕ေတာင္ အာရွ၊ အိႏၵိယ ႏွင့္ အာဖရိက အခ်ဳိ႕ေဒသ မ်ားတြင္ ျဖစ္ပြားေလ့ရွိသည္။ ေရာဂါပိုးသယ္ေဆာင္ထားေသာ ေအးဒီးစ္ (Aedes aegypti or Aedes albopictus) ျခင္မ်ား ကိုက္စက္ျခင္းမွ ကူးစက္ ျဖစ္ပြားျခင္း ျဖစ္သည္။

ေအးဒီးစ္ ျခင္ေတြဟာ ေရၿငိမ္မွာ အဓိက ေပါက္ပြားလို႔ ေရအိုးေရခြက္ေတြ၊ ကားတာယာ အေဟာင္းေတြက အဓိက ေပါက္ပြားရာေနရာေတြ ျဖစ္တယ္။

ေသြးလြန္တုတ္ေကြး ျဖစ္ေစတဲ့ Dengue virus ဟာ serotype ေခၚတဲ့ အမ်ိဳးအစား ၄ မ်ဳိးရွိတယ္။ A, B, C and D ဆိုၿပီး ခြဲျခားထားတယ္။

ပထမဆံုးစတင္ ေရာဂါပိုး ဝင္ေရာက္္တဲ့အခါ လူရဲ့ ခႏၶာကိုယ္က အဲဒီပိုးအမ်ဳိးအစားကို ခံႏိုင္ရည္ရွိတဲ့ ပဋိွဇီဝ ပစၥည္းေတြ ထုတ္ေပးေလ့ရွိတယ္။ အဲဒီ ထြက္ရွိလာတဲ့ ပဋိဇီဝပစၥည္းဟာ တစ္သက္စာ ေရာဂါပိုးကို ခံႏုိင္ရည္ ရွိတယ္။ ဒါဟာ serotype ေလးမ်ဳိး ရွိတဲ့ အထဲက ျဖစ္ပြားတဲ့ တစ္မ်ဳိးကိုပဲ ခံႏုိင္ရည္ ရွိတာ ျဖစ္တယ္။ ဥပမာ A ျဖစ္ရင္ ေနာက္တစ္ခါ A အမ်ဳိးအစားကို သယ္ေဆာင္ထားတဲ့ ျခင္ထပ္ကိုက္ရင္ A ေၾကာင့္ ျဖစ္တဲ့ တုတ္ေကြး မျဖစ္ႏုိင္ဘူး။ ဒါေပမယ့္ တျခား အမ်ဳိးအစား (ဥပမာ B, C) ေတြ ကိုက္ရင္ေတာ့ မကာကြယ္ႏုိင္တဲ့ အျပင္ ပိုဆိုးႏုိင္တယ္ လို႔ လက္ရွိမွာ ယူဆၾကတယ္။

ေရာဂါပိုး ပထမဆံုး စတင္ဝင္ေရာက္တဲ့ အခါ တခ်ဳိ႕ ကေလးေတြမွာ ေရာဂါ လကၡဏာ ျပသလို တခ်ဳိ႕လည္း ေရာဂါ လကၡဏာ မျပတာလည္း ရွိႏုိင္ပါတယ္။ ေရာဂါလကၡဏာ ေတြဟာလည္း ႐ိုး႐ိုးအေအးမိ လကၡဏာေတြနဲ႔လည္း ဆင္တူႏုိင္ပါတယ္။ဒါေၾကာင့္ ေသြးလြန္တုတ္ေကြး ျဖစ္တဲ့အခါ ဘယ္အၾကိမ္မွာ ပိုဆိုးမလဲ ဆိုတာ မွန္းဆဖို႔ ခက္ခဲႏုိင္ပါတယ္။

ေရာဂါလကၡဏာ အေပ်ာ့စား အေနနဲ႔ platelets ေခၚတဲ့ ေသြးခဲေစတဲ့ ပစၥည္း နည္းသြားတာ (thrombocytopenia) နဲ႔ ေသြးရည္ပ်စ္သြားတာ (haemoconcentration) တို႔ ျဖစ္ႏုိင္ပါတယ္။ "thrombocytopenia" ကို ေသြးေဖာက္စစ္ေဆးၾကည့္ႏုိင္ၿပီး၊ haemoconcentration ကိုေတာ့ PCV လို႔ ေခၚတဲ့ ေသြးနီဥ ပမာဏ (packed cell volume) ကို ဆက္တုိက္ စစ္ေဆးၾကည့္ရင္ သိႏုိင္ပါတယ္။

ေရာဂါပိုဆိုးတဲ့ လကၡဏာေတြကေတာ့ ေသြးေပါင္ခ်ိန္ က်သြားၿပီး circulatory failure လို႔ ေခၚတဲ့ ေရွာ့ခ္ ရသြား ႏုိင္တာ ျဖစ္ပါတယ္။

ဘယ္လို ကုသၾကမလဲ။
ဒါက ရွင္းပါတယ္။ ကေလးကို ဒီအခ်ိန္မွာ ဂ႐ုစိုက္ဖို႔ လိုပါတယ္။ ဖ်ားရင္ သိရမယ္။ ကေလးမွိန္းရင္ သိရမယ္။ အစား မဝင္ရင္ သိရမယ္။ ကေလး အန္ရင္ သိရမယ္။

ဖ်ားရင္ အနီးဆံုး ေဆး႐ံုေဆးခန္းကို သြားျပပါ။ ဆရာဝန္က လုိအပ္သလို စစ္ေဆး အၾကံေပးပါလိမ့္မယ္။ အဖ်ားက တစ္ခါတစ္ေလ ႏွစ္ရက္ သံုးရက္နဲ႔ မက်တတ္ပါဘူး။ စိတ္ပူၿပီး အဖ်ား မက်က်ေအာင္ ေဆးၿမီတိုေတြ မသံုးပါနဲ႔။ အေရးၾကီးတာက အဖ်ားက်တိုင္း ေရာဂါေပ်ာက္တာ မဟုတ္ဘူး ဆိုတာ သိထားရမယ္။ အဖ်ားက်ေအာင္ လုပ္တဲ့ နည္းေတြထဲက အႏၱရာယ္ အႀကီးဆုံုးကေတာ့ မက္ကေလာင္ ေဖာက္တာပဲ။ ႏွစ္စဥ္ မက္ကေလာင္ ေဖာက္တာကေန ပိုးဝင္ၿပီးေတာ့ အသက္ ဆံုး႐ႈံးသြားတဲ့ ကေလးေတြ မနည္းလွဘူး။

ေနာက္တစ္ခ်က္က ေသြးလြန္တုတ္ေကြးဆိုတာ ျဖစ္တာေသခ်ာရင္ ပိုမဆိုးေအာင္ တားဆီးလို႔ ရတာမ်ဳိး မဟုတ္ပဲ လုိအပ္တဲ့ ကုသမႈကို လိုအပ္ခ်ိန္မွာ အျမန္ရဖို႔ အေရးၾကီးတာ ျဖစ္တယ္။ စၿပီး ေသြးေပါင္ခ်ိန္ က်ခ်ိန္မွာ normal saline ကို ေသြးေပါင္ခ်ိန္ကို ထိန္းထားႏုိင္ဖို႔ သြင္းဖုိ႔ အေရးၾကီးသလို၊ ဆိုးလာလို႔ ေသြးသြင္းဖို႔ ေသြးရည္ၾကည္ သြင္းဖို႔ လိုလာရင္ အခ်ိန္မီ သြင္းေပးႏုိင္ဖို႔ ပါပဲ။

ဒီေနရာမွာ က်ေနာ့္ အေတြ႕အႀကံဳ အရေျပာရရင္ ကေလး ေဆး႐ံုက ကုသမႈ အတြက္ စိတ္အခ်ရဆံုး ေနရာ ျဖစ္ပါတယ္။ ၂၄ နာရီ အေတြ႕အႀကံဳ ရွိတဲ့ အထူးကု ဆရာဝန္ေတြ၊ ဘြဲ႕လြန္ ေက်ာင္းသားေတြ၊ လက္ေထာက္ ဆရာဝန္ေတြ၊ အလုပ္သင္ ဆရာဝန္ေတြ၊ အေတြ႕အႀကံဳရွိ ဆရာမေတြ ဒါမ်ဳိးကို ဘယ္မည္သည့္ ပုဂၢလိက ေဆး႐ံုမွာ မွ ရမယ္ မထင္ပါဘူး။

အက်ဥ္းခ်ဳပ္ အေနနဲ႔ ေျပာရရင္

၁။ ကေလးကို ျခင္ကိုက္ မခံရေအာင္ ဂ႐ုစိုက္ပါ။
၂။ ဖ်ားတဲ့ ကေလးတုိင္းကို ေဆးခန္းျပပါ။ ကုိယ့္သေဘာနဲ႔ ကုိယ္ ေဆးဝယ္တုိက္တာ အႏၱရာယ္ ရွိပါတယ္။
၃။ မက္ကေလာင္ ေဖာက္တာ လံုးဝ မလုပ္ပါနဲ႔။
၄။ ကေလး အန္လွ်င္ (အမဲေရာင္ ေကာ္ဖီမႈန္႔လို အဖတ္ အဖတ္ေလးေတြ ပါရင္)၊ မွိန္းလြန္းအား ႀကီးလွ်င္၊ ေျခဖ်ား လက္ဖ်ားေတြ ေအးလွ်င္၊ ဝမ္းမည္းမည္းေတြ သြားလွ်င္ ေဆးခန္း၊ ေဆး႐ံုကို ခ်က္ခ်င္းသြားပါ။
၅။ ကေလး ေဆး႐ံုတင္ရလွ်င္ ေသြးလွဴမည့္သူ (အမ်ဳိးထဲမွ စိတ္ခ်ရသူ) ရွာထားသင့္ပါတယ္။


က်ေနာ္ေရးတာ မရွင္းတာ ရွိရင္ က်ေနာ့္ email ကို ေရးၿပီး ေမးလုိ႔ ရပါတယ္။
dr Junior
mmtun2005@gmail.com

Diary of a Stethoscope မွ ကူးယူေဖာ္ျပသည္။